Gospodarka państw Unii Europejskiej w ostatnich latach podejmuje coraz intensywniejsze działania na rzecz transformacji energetycznej, dążąc tym samym do redukcji emisji gazów cieplarnianych w praktycznie wszystkich obszarach życia. Razem z postępem tych działań, coraz częściej zmierza się do wygaszania jednostek wytwórczych opalanych paliwami kopalnymi, zastępując je w jak największym stopniu odnawialnymi źródłami energii.
Skutki konfliktu w Ukrainie
Jak pokazują jednak wydarzenia ostatnich miesięcy, wizja w pełni czystej energii na tym etapie rozwoju sektora energetycznego spotkała się z błyskawiczną weryfikacją. Jeszcze przed wybuchem wojny w Ukrainie Europa zaczynała borykać się z jej niedoborami. Dziś – gdy ceny surowców i światowe łańcuchy dostaw stały się skrajnie niestabilne – okazuje się, że dla zapewnienie ciepła w domach konieczne jest wsparcie rozwiązań, którym dotychczas chciano przeciwdziałać. Warto przy tym wskazać na jedną rzecz – konflikt w Ukrainie tylko przyspieszył i wyolbrzymił zjawiska, które w związku z transformacją energetyczną i wprowadzonym modelem rynku i tak musiały nastąpić tj. wysoka zmienność cen, ich wysokość czy problemy z wystarczalnością generacji, w tym przez brak paliw kopalnych, których wydobycie trzeba zmniejszać zgodnie z celami politycznymi.
Ustawa o dodatku węglowym
Przejawem tego zjawiska jest przyjęty ostatnio dodatek węglowy. Uchwalona 22 lipca 2022 r. ustawa o dodatku węglowym wprowadza mechanizm, dzięki któremu gospodarstwa domowe mogą ubiegać się o wsparcie w kwocie 3000 złotych.
Warunki otrzymania dodatku węglowego
Dodatek węglowy przysługuje osobie w gospodarstwie domowym, w przypadku gdy głównym źródłem ogrzewania gospodarstwa domowego jest:
- kocioł na paliwo stałe,
- kominek,
- koza,
- ogrzewacz powietrza,
- trzon kuchenny,
- piecokuchnia,
- kuchnia węglowa, lub
- piec kaflowy na paliwo stałe,
– które są zasilane paliwami stałymi i są wpisane lub zgłoszone do centralnej ewidencji emisyjności budynków (CEEB). Wnioski o jego wypłatę można składać w terminie do dnia 30 listopada 2022 r., a wypłata samego świadczenia powinna nastąpić w terminie do miesiąca od dnia złożenia wniosku o jego wypłatę.
Wady mechanizmu dodatku węglowego
Ten prosty mechanizm wsparcia okazuje się być jednak obarczony szeregiem wad. Po pierwsze, jak trafnie wskazuje DGP[1], deklaracja CEEB, której wypełnienie jest konieczne w celu uzyskania dodatku, nie precyzuje, które ze zgłoszonych źródeł ciepła jest tym „głównym”. Oznacza to, że organ nie jest w stanie zweryfikować (inaczej niż osobiście dokonując oglądu nieruchomości) czy kominek węglowy stanowi podstawę ogrzewania danego domostwa, czy też jest jedynie dodatkowym źródłem ogrzewania. Stanowi to tym samym znaczne pole do nadużyć.
Po drugie, na skutek programów takich jak Czyste Powietrze czy Stop Smog wiele osób dokonało modernizacji swojej instalacji grzewczej, zastępując piece węglowe innymi, mniej emisyjnymi rozwiązaniami. Naturalnym jest zatem, że osoby te mogą czuć się teraz stratne, widząc że inni, którzy nie podjęli żadnych działań na rzecz poprawy jakości powietrza, otrzymują teraz wysokie wsparcie. Takie działanie może skutkować redukcją zainteresowania w zakresie likwidacji wysokoemisyjnych źródeł ciepła w przyszłości.
Po trzecie, „dodatek węglowy” wcale nie musi być dodatkiem na zakup węgla. Ustawa nie przewiduje żadnego mechanizmu weryfikacji tego, na co zostaną przeznaczone pieniądze z przyznanej dotacji. Oznacza to, że z tytułu posiadania węglowego źródła grzewczego można otrzymać 3000 zł do wydania w istocie na cokolwiek.
Postulaty nowelizacji ustawy o dodatku węglowym
Mając na uwadze wszystkie powyższe, nie dziwi że błyskawicznie zgłaszane są postulaty nowelizacji ww. ustawy[2]. Wśród najnowszych propozycji wskazuje się:
- rozszerzenie katalogu źródeł ogrzewania objętego wsparciem,
- wprowadzenie progu dochodowego celem ograniczenia kręgu beneficjentów do najbardziej potrzebujących,
- wprowadzenie mechanizmów różnicujących wsparcie ze względu na faktyczne zużycie paliwa opałowego.
Dla kogo wsparcie?
Ograniczenia możliwości udzielania pomocy publicznej powodują, że trudne i czasochłonne jest zaprojektowanie mechanizmu, który pozwalałby na wsparcie finansowe na poziomie przedsiębiorcy, stąd jedynym stosunkowo łatwym rozwiązaniem jest pomoc bezpośrednio odbiorcom indywidualnym. Takie rozwiązanie przyjęto właśnie w Polsce.
Ocena nowych regulacji prawnych
W naszej ocenie ustawa o dodatku węglowym, w obecnym kształcie, choć pozwoli na pomoc potrzebującym dla których koszty zakupu węgla będą stanowiły problem, zawiera jednak sporo luk. W szczególności istnieje ryzyko licznych nadużyć, które stanowić będą nieuzasadnione, znaczne obciążenie funduszy publicznych.
[1] T. Żółciak, Dodatek węglowy z luką. System dopłat może okazać się nieszczelny, 25 lipca 2022, Dziennik Gazeta Prawna, https://serwisy.gazetaprawna.pl/finanse-osobiste/artykuly/8498152,dodatek-weglowy-dla-kogo-ogrzewanie-deklaracja-ceeb.html [dostęp: 26 lipca 2022 r.]
[2] T. Żółciak, G. Osiecki, Opozycja da popalić. Senat chce skorygować ustawę o dodatku węglowym, 26 lipca 2022, Dziennik Gazeta Prawna, https://serwisy.gazetaprawna.pl/energetyka/artykuly/8498873,dodatek-weglowy-zmiany-senat-prog-dochodowy.html [dostęp: 26 lipca 2022 r.]
Wojciech Wrochna
Partner, Szef Praktyki Energetyka, Infrastruktura i Środowisko, Kochański & Partners
Bartosz Brzyski
Junior Associate, Praktyka Energetyka, Infrastruktura i Środowisko, Kochański & Partners
