W najbliższym czasie obowiązywać zacznie prawdopodobnie DYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) 2018/2001 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych (dalej jako RED II). Wśród wielu ważkich regulacji odnoszących się do propagowania rozwoju energetyki ze źródeł odnawialnych wskazana dyrektywa zawiera postanowienia odnoszące się do kwestii prosumentów. Z uwagi na wzrastającą w praktyce obrotu prawnego rolę energetyki prosumenckiej warto poświęcić wspomnianym regulacjom kilka słów komentarza.
Pozycja prawna prosumentów
Już na samym wstępie Dyrektywy (wśród uwag ogólnych) trafnie wskazano, że brak przejrzystych przepisów i koordynacji między poszczególnymi organami administracyjnymi wydającymi zezwolenia utrudnia wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych (pkt 50 RED II). Zwrócono także uwagę na okoliczność, że wzmocnienie pozycji prawnej prosumentów może przyczynić się do lepszego rozwoju obszarów regionalnych oraz lokalnych (pkt 63 RED II). Ponadto słusznie zaznaczono, że wzmocnienie pozycji działających grupowo prosumentów może przyczynić się do zwiększenia efektywności energetycznej oraz zwalczania tzw. ubóstwa energetycznego, zwłaszcza poprzez zmniejszenie zużycia i obniżenie cen dostaw energii (pkt 67 RED II). W związku z tym w pełni uzasadnione wydaje się wprowadzenie w ramach wskazanej Dyrektywy regulacji wzmacniających pozycję prawną prosumentów.
Nowe regulacje dotyczące prosumenta
Należałoby przy tym podkreślić, że chociaż pewne regulacje i postulaty odnośnie do energetyki prosumenckiej z OZE były sygnalizowane we wcześniejszych aktach prawa unijnego, to jednak analizowana Dyrektywa wprowadza je w najbardziej do tej pory doniosłym i znaczącym stopniu. W szczególności trzeba tutaj odnotować: wprowadzenie obowiązków określonych informacyjnych, wprowadzenie definicji pojęcia prosumenta, a także wprowadzenie pewnych regulacji mających na celu wsparcie rozwoju energetyki prosumenckiej z OZE.
Pomoc ze strony organów administracji
W zakresie obowiązków informacyjnych sformułowano w pełni zasadny postulat, by prosumenci mogli otrzymywać odpowiednie wskazówki i pomoc ze strony organów administracji w zakresie wszystkich etapów postępowania administracyjnego prowadzonego w celu uzyskania zezwolenia na produkcję energii ze źródeł odnawialnych (pkt 50 RED II). Odpowiednie regulacje w tym zakresie dotyczą zwłaszcza kwestii udostępniania podręcznika procedur dla podmiotów realizujących projekty w zakresie produkcji energii odnawialnej, zamieszczania określonych informacje również w internecie, a także realizacji stosownych programów doradczych oraz programów szkoleniowych (art. 15-18 RED II).
Energetyka prosumencka
Jako zdecydowanie odpowiadające aktualnym potrzebom obrotu prawnego należałoby ocenić wprowadzenie do prezentowanej Dyrektywy definicji dotyczących energetyki prosumenckiej. Przede wszystkim przyjęto, że prosument energii odnawialnej oznacza odbiorcę końcowego działającego w ramach swoich obiektów o określonych granicach lub, jeśli jest to dozwolone przez państwo członkowskie, w ramach innych obiektów, który wytwarza odnawialną energię elektryczną na własne potrzeby oraz który może magazynować lub sprzedawać samodzielnie wytworzoną energię elektryczną, pod warunkiem że w przypadku prosumenta energii odnawialnej, niebędącego gospodarstwem domowym, działania te nie stanowią jego podstawowej działalności handlowej lub zawodowej (art. 2 pkt 14 RED II). Z kolei za działających grupowo prosumentów omawiana Dyrektywa uznaje grupę co najmniej dwóch działających wspólnie prosumentów energii odnawialnej, zlokalizowanych w tym samym budynku lub budynku wielomieszkaniowym (art. 2 pkt 15 RED II).
Prosument energii odnawialnej
Warto również zauważyć, że szczególnego znaczenia nabiera treść przepisu art. 21 RED II (zatytułowanego: Prosumenci energii odnawialne), która w całości została poświęcona kwestiom prawnym odnoszącym się do prosumentów w zakresie OZE. Wspomniana regulacja czyni zadość zasadniczym założeniom wspomnianej Dyrektywy, w tym m. in. zapewnieniu braku dyskryminacji prosumentów i zapewnienie uczestniczenia w ogólnym systemie podziału kosztów produkcji, dystrybucji i zużycia energii elektrycznej (pkt 68 RED II), braku opłat publicznych dla prosumentów w zakresie energii produkowanej i zużywanej w tych samych obiektach – przy czym dotyczyć to powinno w zasadniczej mierze prosumentów wytwarzających energię z OZE w instalacjach o mocy do 30 kW (pkt 69 RED II), jak również zachowaniu należnych dla prosumentów uprawnień konsumenckich, zwłaszcza prawa do zawarcia umowy z wybranym dostawcą i zmiany dostawcy (pkt 72 RED II).
Wytwarzanie oraz sprzedaż energii odnawialnej
Treść wskazanego przepisu przewiduje w szczególności, że Państwa członkowskie zapewniają, by prosumenci energii odnawialnej, działający samodzielnie lub za pośrednictwem koncentratorów, mieli prawo wytwarzać energię odnawialną, również na własne potrzeby, przechowywać i sprzedawać swoje nadwyżki produkcji odnawialnej energii elektrycznej, w tym poprzez umowy zakupu odnawialnej energii elektrycznej, za pośrednictwem dostawców energii elektrycznej i poprzez ustalenia w zakresie partnerskiego (peer-to-peer) handlu, jednocześnie nie podlegając odnośnie do energii elektrycznej, którą pobierają z sieci lub którą do sieci wprowadzają – dyskryminacyjnym lub nieproporcjonalnym procedurom i opłatom oraz opłatom sieciowym nieodzwierciedlającym kosztów, natomiast odnośnie do samodzielnie wytworzonej energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych pozostającej w ich obiektach – dyskryminacyjnym lub nieproporcjonalnym procedurom i wszelkim opłatom (art. 21 ust. 2 pkt a RED II).
Systemy magazynowania energii elektrycznej
Państwa członkowskie powinny także zapewnić, by prosumenci mogli instalować i eksploatować systemy magazynowania energii elektrycznej połączone z instalacjami wytwarzającymi odnawialną energię elektryczną na własny użytek bez podlegania jakimkolwiek podwójnym opłatom, w tym opłatom sieciowym za zmagazynowaną energię elektryczną pozostającą w ich obiektach (art. 21 ust. 2 pkt b RED II), zachować swoje prawa i obowiązki jako odbiorcy końcowi (art. 21 ust. 2 pkt c RED II) oraz otrzymywać wynagrodzenie, w stosownych przypadkach również z systemów wsparcia, za samodzielnie wytworzoną odnawialną energię elektryczną, którą wprowadzają do sieci, odzwierciedlające wartość rynkową tej energii elektrycznej i mogące uwzględnić jej długoterminową wartość dla sieci, środowiska i społeczeństwa (art. 21 ust. 2 pkt d RED II).
Prosumpcja energii odnawialnej
Co więcej warto zauważyć, że zgodnie z analizowanym przepisem Państwa członkowskie powinny wprowadzać ramy sprzyjające promowaniu i ułatwianiu rozwoju prosumpcji energii odnawialnej, w oparciu o ocenę istniejących nieuzasadnionych bariery dla prosumpcji energii odnawialnej na ich terytorium i w ich sieciach energetycznych oraz jej potencjału. Należałoby zaznaczyć, że takie ramy sprzyjające mogą m. in. dotyczyć: kwestii dostępności prosumpcji energii odnawialnej dla wszystkich odbiorców końcowych, w tym gospodarstw domowych o niskich dochodach lub w trudnej sytuacji, nieuzasadnionych barier dla finansowania projektów na rynku i środków ułatwiających dostęp do finansowania, innych nieuzasadnionych barier dla prosumpcji energii odnawialnej, jak również zachęt dla właścicieli budynków, by tworzyli możliwości w zakresie prosumpcji energii odnawialnej, w tym dla najemców. Wskazane ramy mogą także przyznawać prosumentom energii odnawialnej, w odniesieniu do samodzielnie wytworzonej, wprowadzonej przez nich do sieci odnawialnej energii elektrycznej, niedyskryminacyjny dostęp do odpowiednich, istniejących systemów wsparcia, a także do wszystkich segmentów rynku energii elektrycznej, zapewniają, by prosumenci energii odnawialnej uczestniczyli w odpowiedni i wyważony sposób w ogólnym podziale kosztów systemu, gdy energia elektryczna jest wprowadzana do sieci (art. 21 ust. 6 RED II).
Ocena regulacji
Jak się wydaje, wprowadzone przez wspomnianą Dyrektywę RED II regulacje w zakresie odnawialnej energetyki realizowanej przez prosumentów należałoby ocenić bardzo pozytywnie. Pozwalają one nie tylko na wspieranie i rozwój prosumentów w zakresie OZE, ale także zapewniają pewną swobodę Państwom członkowskim w odpowiednim dostosowaniu przyjmowanych rozwiązań prawnych odnośnie do konkretnych okoliczności faktycznych występujących w danym Państwie. Pozostaje zatem mieć nadzieję, że wskazana Dyrektywa i jej stosowanie przyczyni się to do jeszcze lepszego rozwoju energetyki odnawialnej na użytek wszystkich mieszkańców Europy.
autor: dr Marcin Drewek – asystent w Katedrze Prawa i Postępowania Cywilnego WPiA UMK
