Wykorzystanie wodoru umożliwia przyjazne dla klimatu przekształcenie polskiego przemysłu oraz transportu w duchu idei zrównoważonej transformacji, gdyż to paliwo stanowi nośnik energii przyszłości. Polski Rząd powinien uniezależnić polską gospodarkę od paliw kopalnych zgodnie z wymaganiami unijnej polityki energetycznej. Wodór odgrywa tu kluczową rolę. Oprócz korzyści dla klimatu i bezpieczeństwa dostaw, gospodarka wodorowa ma również potencjał tworzenia wielu trwałych miejsc pracy i rynku wartego miliardy.
Polskie regulacje krajowe
Pod koniec grudnia 2021 w Monitorze Polskim została opublikowana Polska Strategia Wodorowa. Dokument ten był wyczekiwany przez branżę wodorową, gdyż wyznacza on podstawowe założenia rozwoju gospodarki wodorowej w Polsce. W swoich założeniach pokrywa się również z przyjętą Unijną strategią wodorową. Głównym celem polskiej, jak i unijnej strategii wodorowej jest pozyskiwanie wodoru w oparciu o zielone źródła energii. W zakresie działań legislacyjnych strategia wodorowa zakłada przygotowanie regulacji umożliwiających rozwój rynku wodorowego, co należy uznać za pożądany kierunek rozwoju regulacji prawnych.
W aktualnym stanie prawnym wodór nie został nawet zdefiniowany w nadrzędnej ustawie związanej z sektorem energetycznym – Prawo energetyczne. Problem definicji tego paliwa to zaledwie początek wszelkich barier dla rozwoju nowych technologii wodorowych. Braki legislacyjne przyczyniają się do wielu nieścisłości, które negatywnie wpływają na rozwój branży, a co za tym idzie, niestabilne otoczenie prawne nie zapewnia pewności ekonomicznej dla potencjalnych inwestorów.
Za jeden z kluczowych problemów można uznać wspomniany już wcześniej brak prawnej definicji wodoru, co odciska się na dalszych próbach związanych z tym paliwem, w tym między innymi na problemy związane z jego magazynowaniem, przesyłem czy też dystrybucją. Niejasne przepisy prawne przekładaj się również na kwestie związane z certyfikacją wodoru oraz stosowania odpowiednich norm jakościowych. Kwestie te mają szerokie znaczenie dla rozwoju gospodarki wodorowej, gdyż stanowią barierę między innymi dla nowych inwestycji w magazyny wodoru czy też stacje tankowania pojazdów wodorowych.
Naturalnym rozwiązaniem dla rozwiązania szeregu problemów legislacyjnych wydaje się być wprowadzenie dedykowanej ustawy dla paliwa wodorowego. Regulacja ta powinna zapewnić stabilne otoczenie prawne dla nowych inwestorów tak, aby nowe inwestycje były opłacalne pod względem nie tylko ekologicznym, lecz również ekonomicznym.
Przygotowanie Konstytucji dla wodoru Ministerstwo Klimatu i Środowiska zapowiedziało już na początku 2022 roku. Niestety do tej pory nie zostały podjęte konkretne działania w celu utworzenia wspomnianego pakietu regulacji. Brak inicjatywy w tym zakresie należy ocenić negatywnie, gdyż w dobie poszerzającego się kryzysu energetycznego i coraz wyższych cen energii, paliwo wodorowe może okazać się istotnym elementem dekarbonizacji sektora przemysłowego oraz energetycznego, a tym samym powstrzymać kolejne rekordowe ceny energii.
Regulacje Unii Europejskiej
Komisja Europejska przedstawiła propozycję pakietu wodorowego i dekarbonizacyjnego (dalej pakiet dotyczący gazu i wodoru) 15 grudnia 2021 r. Pakiet dotyczący gazu i wodoru jest pierwszą legislacyjną próbą stworzenia jednolitych ram prawnych dla rozwoju wodoru.
Projekt dyrektywy w sprawie wodoru i gazu zawiera obowiązkowe przepisy dotyczące rozdziału operatorów sieci wodorowych, magazynów i terminali, podobne do przepisów dotyczących gazu ziemnego i energii elektrycznej. Operatorzy sieci wodorowych i operatorzy magazynów wodoru będą musieli utrzymać swoją działalność niezależnie od produkcji i dostaw wodoru, aby uniknąć ryzyka konfliktu interesów. Projekt dyrektywy zawiera przepisy, wedle których operatorzy sieci wodorowych nie mogą zajmować się eksploatacją sieci energii elektrycznej lub gazu ziemnego (tzw. legal unbundling).
Ponadto projektowany pakiet przewiduje szereg obowiązków dla operatorów sieci wodorowych. Na przykład operatorzy instalacji wodorowych mają obowiązek przeprowadzać badania w zakresie wykrywania i naprawy wycieków wodoru oraz zapewnić odpowiednie zarządzanie jakością wodoru.
Co więcej, projektowane regulacje wprowadzają również system certyfikacji dla paliw niskoemisyjnych, w tym wodoru, uzupełniając system certyfikacji dla gazów odnawialnych. W Dyrektywie RED II określono pojęcia gazu odnawialnego lub gazu niskoemisyjnego, definiując wodór niskoemisyjny jako wodór, którego zawartość energii pochodzi ze źródeł nieodnawialnych, spełniający próg redukcji emisji gazów cieplarnianych na poziomie 70%.
Państwa członkowskie muszą zagwarantować, że zezwolenia udzielone na budowę i eksploatację rurociągów gazu ziemnego i urządzeń pomocniczych mają również zastosowanie do rurociągów i urządzeń sieciowych przeznaczonych do eksploatacji wodoru. Regulacje zawarte w pakiecie dotyczącym gazu i wodoru stanowią, że procedury wydawania zezwoleń na nowe konstrukcje nie mogą przekraczać dwóch lat, przy czym w przypadkach należycie uzasadnionych wyjątkowymi okolicznościami możliwe jest jednorazowe przedłużenie o jeden rok.
Oprócz wskazanych wyżej rozwiązań, w pakiecie zaproponowano również zasadę otwartego i niedyskryminacyjnego dostępu do infrastruktury wodorowej. Długoterminowym celem jest powszechny dostęp do sieci wodorowych w oparciu o taryfy znane z sieci energii elektrycznej i gazu ziemnego.
Zasadniczo pakiet w sprawie gazu i wodoru włącza wodór do znanych ram regulacyjnych dotyczących gazu ziemnego, w razie potrzeby dostosowując je do specyfiki źródła energii. Ponieważ solidne ramy regulacyjne są podstawowym warunkiem wstępnym dla działań związanych z wodorem, przyjęcie niniejszego pakietu gazowego będzie pożądanym i koniecznym krokiem.
Finansowanie infrastruktury wodorowej
Rozwój infrastruktury wodorowej pochłonie ogromne środki. Finansowanie inicjatyw może zostać pokryte z różnych źródeł, na co należy zwrócić uwagę, gdyż obecnie jesteśmy już w pierwszym okresie planowanej inwestycji rozwojowej.
Polska strategia wodorowa do 2030 r. z perspektywą do 2040 r. przewiduje przeznaczenie na cele związane z rozwojem inicjatyw i technologii wodorowych ok. 11 mld zł. Dokument zakłada podział tych inwestycji na dwa zasadnicze okresy: lata 2021-2025 oraz 2025-2030. Do 2025 roku rząd planuje przeznaczyć 983 mln zł na 250 autobusów wodorowych, budowę 32 stacji tankowania wodoru oraz 50 MW mocy niskoemisyjnych instalacji. Natomiast do 2030 roku według założeń ma już być 1000 autobusów na wodór, a moc wspomnianych instalacji ma wzrosnąć aż do 2 GW. Koszt tych inwestycji wyniesie ok. 10,8 mld zł. Strategia podaje łącznie 11 mechanizmów finansowania tych inwestycji, uwzględniających zarówno środki krajowe, jak i europejskie.
Zgodnie z założeniami dokumentu prawie wszystkie krajowe źródła finansowania zostaną związane z programami Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Można także wskazać na takie programy jak: „Zielony Transport Publiczny”, „Wodoryzacja gospodarki”, czy Program „Wsparcie infrastruktury do ładowania pojazdów elektrycznych i infrastruktury do tankowania wodoru”.
Oprócz tego Narodowe Centrum Badań i Rozwoju ogłosiło programie strategicznym „Nowe technologie w zakresie energii”. W ramach niego wydzielono trzy obszary tematyczne, w tym „Technologie wytwarzania i wykorzystania wodoru”, na który przeznaczono 141,2 mln zł.
Ponadto warto wyróżnić kolejny program – „Nowa Energia”, jaki zakłada dofinansowania głównie w formie pożyczek na preferencyjnych warunkach do 85% kosztów kwalifikowanych z możliwością uzyskania premii pomniejszającej kwotę kapitału pożyczki do spłaty. Podzielony został na cztery kategorie projektów: „Inteligentne miasta energii” z budżetem do 150 mln zł, „Wielopaliwowe bloki z magazynami ciepła lub chłodu” – do 150 mln zł, „Stabilne bezemisyjne źródła energii” – do 250 mln zł oraz „Samowystarczalne klastry energetyczne” – do 150 mln zł.
Bardzo znaczny udział w sumie środków, które według założeń dokumentu miały być przeznaczone na rozwój mocy wytwórczych zielonego i niskoemisyjnego wodoru, mają pieniądze z Krajowego Planu Odbudowy. Przewidziano w nim na ten cel aż 800 mln euro (prawie 3,8 mld zł), co stanowi aż 35% całego finansowania Polskiej Strategii Wodorowej. Oprócz zwiększenia potencjału produkcyjnego wodoru środki te miały wesprzeć jego praktyczne wykorzystanie w energetyce, przemyśle oraz nisko- lub zeroemisyjnym transporcie, głównie poprzez dalsze rozwijanie opisanych powyżej programów NFOŚiGW i finansowanie projektów IPCEI (Important Projects of Common European Interest). Niestety na chwilę obecną środki z KPO wciąż nie trafiły do Polski ze względu na brak porozumienia pomiędzy rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Komisją Europejską, w szczególności przez brak postępów w zakresie realizacji tzw. „kamieni milowych”, czyli warunków koniecznych dla wypłaty. Sytuacja ta stawia realizację części celów Polskiej Strategii Wodorowej do 2030 r. pod znakiem zapytania.
Według Dyrekcji Generalnej ds. Polityki Wewnętrznej Unii Europejskiej, aby wywrzeć rzeczywisty wpływ na zmiany w sektorze, należy skoncentrować się na nowych i zaawansowanych technologiach na tyle odważnie, aby ponownie wprowadzić nasz kraj na mapę konkurencyjnego przemysłu (centrum wodorowe lub magazynowanie energii). Mechanizm Sprawiedliwej Transformacji to nowy Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji, którego budżet wynosi 19,2 mld euro w cenach bieżących i posłuży do wygenerowania inwestycji na kwotę około 25,4 mld euro.
Ponadto w ramach Funduszy Europejskich powstał instrument „Łącząc Europę” (Connecting Europe Facility – CEF), który ma na celu dalsze wspieranie modernizacji i budowy infrastruktury położonej na transeuropejskiej sieci transportowej TEN-T, tj. o wspólnym znaczeniu dla Unii Europejskiej. Budżet konkursu wyniósł 7,05 mld euro. Z nich zostaną wybrane projekty m.in. infrastruktury paliw alternatywnych, w tym infrastruktura tankowania wodoru w sieci drogowej TEN-T.
Artykuł został opublikowany w raporcie UN Global Compact Network Poland „Prawo wodorowe – środowisko regulacyjne wspierające rozwój gospodarki wodorowej”.
Link bezpośrednio do raportu [Zobacz więcej]
Link do strony [Zobacz więcej]
