Naukowcy są zgodni, że obecne zmiany klimatu powodowane są przede wszystkim przez nadmierną emisję gazów cieplarnianych przez ludzi, tj. tzw. emisje antropologiczne. Źródeł emisji jest wiele i są one różnorodne, ale jednym z głównych jest spalanie paliw kopalnych, np. węgla czy ropy naftowej, w celu wytworzenia energii. Zainteresowanych bardziej szczegółowym omówieniem ww. tematyki do strony technicznej zachęcam do lektury tzw. IPCC czyli Międzynarodowego Zespołu ds. Zmian Klimatu lub w prostszej formie do lektury popularno-naukowej książki „Nauka o klimacie” (A. Kardaś, M. Popkiewicz i S. Malinowski).
Porozumienie paryskie
Z powyższych powodów prawie wszystkie państwa na świecie, w tym Polska, zawarły tzw. Porozumienie paryskie, czyli umowę międzynarodową, która dąży, m.in. do ograniczenia wzrostu średniej temperatury globalnej do poziomu znacznie niższego niż 2 °C powyżej poziomu przedindustrialnego oraz podejmowanie wysiłków mających na celu ograniczenie wzrostu temperatury do 1,5 °C powyżej poziomu przedindustrialnego, uznając, że to znacząco zmniejszy ryzyka związane ze zmianami klimatu i ich skutki” poprzez ograniczenie emisji gazów cieplarnianych.
Prawo o klimacie
Następnie w czerwcu 2021 r. Unia Europejska przyjęła tzw. Europejskie prawo o klimacie, czyli formalnie Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1119 z dnia 30 czerwca 2021 r. w sprawie ustanowienia ram na potrzeby osiągnięcia neutralności klimatycznej i zmiany rozporządzeń (WE) nr 401/2009 i (UE) 2018/1999.
Powyższe rozporządzenie m.in.:
- ustanawia ramy nieodwracalnego i stopniowego ograniczania antropogenicznych emisji gazów cieplarnianych przez źródła oraz ich zwiększonego pochłaniania przez pochłaniacze,
- wprowadza wiążący cel osiągnięcia neutralności klimatycznej w Unii do 2050 r. i
- wprowadza wiążący cel Unii zakładający ograniczenie emisji netto gazów cieplarnianych do roku 2030 o 55% r.
Pakiet Fit55
Są to ogólne zobowiązania, które w „jakiś”, bliżej nieokreślony sposób będą musiały być wdrożone w życie. Powyższe „jakieś” to właśnie zaproponowany przez Komisję Europejską w lipcu 2021 r. pakiet zmian w prawie UE, potocznie nazywany „Fit55” od umożliwienia zrealizowania celu ograniczenia emisji gazów do 2030 r. o 55%. Przy czym FIT 55 to jedynie propozycja Komisji Europejskiej. Żaden z zaproponowanych aktów prawnych nie wejdzie w życie, jeżeli nie uzyska poparcia, w zależności od tematyki, Parlamentu Europejskiego i Rady albo samej Rady. Propozycje Komisji mogą również zostać zmienione zanim wejdą w życie.
Inicjatywy Komisji Europejskiej
Komisja zaproponowała wiele różnych inicjatyw, które można podzielić na trzy grupy:
- nieważące strategie, np. nową strategię leśną UE,
- nowe przepisy o charakterze statystycznym, dotyczące przede wszystkim państw i ich obowiązków, np. tzw. Effort Sharing Regulation i
- nowe przepisy dotyczące przedsiębiorców.
Polskie prawo krajowe a prawo Unii Europejskiej
Poniższe omówienie skupia się na trzeciej z ww. grup. Przy czym warto przypomnieć, że prawo w UE ma inny charakter niż prawo polskie. Przede wszystkim prawo UE jest nadrzędne w stosunku do prawa państwa członkowskich, w tym prawa polskiego, tj. w razie ich sprzeczności stosowane jest prawo UE. Po drugie UE może przyjmować akty prawne o różnych rodzajach, np. rozporządzenia albo dyrektywy. Podstawowa różnica jest taka, że rozporządzenia stosuje się bezpośrednio, tj. nie ma potrzeby powtarzania ich treści w prawie polskim. Panuje fikcja prawna, że tak jak każdy Polska zna wszystkie polskie ustawy, tak samo zna wszystkie rozporządzenia UE. Natomiast dyrektywy muszą być implementowane w każdym z państwo członkowskich, tj. ich przepisy muszą zostać „powtórzone” w prawie krajowym.
Zmiany wprowadzane przez Pakiet Fit55
Nowe przepisy to, m.in.:
- nowe rozporządzenie dotyczące infrastruktury paliw alternatywnych,
- zmiana dyrektywy o promowaniu odnawialnych źródeł energii,
- nowa dyrektywa o efektywności energetycznej,
- nowe rozporządzenie dotyczące zrównoważonych paliw lotniczych,
- nowe rozporządzenie dotyczące zrównoważonych paliw dla statków,
- zmiana rozporządzenia dotyczącego emisji CO2 przez pojazdy,
- nowe rozporządzenie wprowadzające tzw. CBAM, czyli cło klimatyczne,
- zmiana dyrektywy dotyczące opodatkowania energii,
- nowe rozporządzenie tworzące tzw. Social Climate Fund i
- reforma ETS, czyli systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych.
Skutki Pakietu Fit55
Omówienie wszystkich aktów prawnych wymagałoby napisania dłuższego tekstu czy nawet książki. Przykładowo, w dużym uproszczeniu jeżeli propozycja Komisji dot. ETS zostanie przyjęta to:
- zostanie wprowadzony mechanizm zapobiegający „ucieczce” z ETS dla instalacji spalających paliwa o całkowitej nominalnej mocy cieplnej przekraczającej 20 MW poprzez ograniczenie mocy, np. do 19,9 MW,
- ETS zostanie rozszerzony na transport morski, np. z Chin do UE,
- lotnictwo zacznie ponosić większe koszty związane z ETS i
- w pośredni sposób koszty emisji gazów cieplarnianych zaczną nosić użytkownicy budynków mieszkalnych i pojazdów drogowych.
Green Deal – Zielony Ład
Dodatkowo zaproponowane przepisy to jedynie cześć czekających nas zmian. W UE został przyjęty również Europejski Zielony Ład, czyli nowa strategia UE w zakresie ochrony środowiska i klimatu. W najbliższych latach zdominuje ona działania UE i doprowadzi do wielu zmian w prawie. Spowoduje ona kolejne propozycje Komisji zaostrzające obecne przepisy prawa UE. Cały czas tworzona jest również taksonomia. Taksonomia to potoczna nazwa dla rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 z dnia 18 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje, tj. wprowadzenia przepisów, które w wiążący i przejrzysty sposób określają jakie inwestycje są przyjazne środowisku, a jakie nie.
Podsumowując, w ramach Fit 55 Komisja zaproponowała zmianę wielu przepisów, tak aby ograniczyć emisję gazów cieplarnianych w UE do 2030 r. o 55% w porównaniu do 1990 r.
Autor: adwokat dr Radosław Maruszkin
