Koszt energii elektrycznej oraz poszczególnych nośników energii ma znaczący wpływ na rentowność oraz konkurencyjność unijnego przemysłu. Ze względu na agresję Rosji na Ukrainę doszło do destabilizacji rynku energii w UE. Wzrost średnich cen energii elektrycznej między sierpniem 2020 r. a sierpniem 2022 r. był ponad dziesięciokrotny. Natomiast średnie ceny gazu notowane na holenderskiej giełdzie TTF miały dni, w których ich wzrost był ponad trzydziestokrotny względem analogicznego okresu sprzed dwóch lat.
Skutki wzrostu cen energii
Niekontrolowane i radykalne wzrosty cen energii elektrycznej i gazu szczególnie mocno wpłynęły na funkcjonowanie sektorów energochłonnych tj. takich, w których ze względu na procesy technologiczne do wytworzenia produktu finalnego niezbędne jest wykorzystanie znacznej ilości energii (np. produkcja aluminium, cementu, nawozów, stali). Część takich zakładów zlokalizowanych w UE zdecydowała się na znaczne ograniczenie bądź nawet całkowicie wstrzymała produkcję w okresach najwyższych cen w 2022 r.
Tymczasowe Kryzysowe Ramy UE
Wiele Państw Członkowskich zdecydowało się na wsparcie przemysłu dla zapewnienia ciągłości produkcji oraz ochrony miejsc pracy w zakładach, które w największym stopniu odczuły wzrosty cen na rynku energetycznym. Dla zapewnienia jednolitych ram pomocowych Komisja Europejska (KE) w marcu 2022 r. opublikowała Tymczasowe kryzysowe ramy środków pomocy państwa w celu wsparcia gospodarki po agresji Rosji wobec Ukrainy[1]. TCF po pierwsze pełni rolę uelastycznienia zasad przyznawania pomocy publicznej – tak by Państwa Członkowskie mogły szybciej uruchomić wsparcie dla przedsiębiorców, po drugie w praktyce wskazuje ramy konstruowania programów pomocowych akceptowalnych dla Komisji Europejskiej, jako niezakłócających zasad rynku wewnętrznego UE.
Formy wsparcia dla przedsiębiorstw
KE zaprojektowała 3 rodzaje pomocy dla przedsiębiorstw[2]:
- Ograniczone kwoty pomocy – Państwa Członkowskie będą mogły wprowadzać programy pomocy do 400 tys. EUR[3] na przedsiębiorstwo dotknięte kryzysem. Dopuszczone formy pomocy, to m.in.: dotacje bezpośrednie, ulgi podatkowe, pożyczki. Pomoc ta nie musi być bezpośrednio powiązana ze wzrostem cen energii, ponieważ kryzys i środki ograniczające skierowane przeciwko Rosji wpłynęły na gospodarkę na wiele sposobów, w tym spowodowały np. zakłócenia w łańcuchu dostaw.
- Wsparcie płynności w formie gwarancji państwowych i subsydiowanych pożyczek – Państwa Członkowskie mogą przyznać[4] dotowane gwarancje państwowe lub pożyczki publiczne oraz dopłaty do oprocentowania.
- Pomoc rekompensująca wysokie ceny energii – Państwa Członkowskie będą mogły częściowo rekompensować przedsiębiorstwom, w szczególności energochłonnym, dodatkowe koszty wynikające z podwyżek cen gazu i energii elektrycznej. Zasady udzielania pomocy publicznej w ramach TCF obejmują szereg zabezpieczeń, które powinny zostać uwzględnione w programach krajowych, tj.: proporcjonalność stosowanych metod, warunków kwalifikowalności oraz wymogów w zakresie zrównoważonego rozwoju.
Obowiązywanie TCF
Pierwotnie TCF miał obowiązywać do 31 grudnia 2022 r. Jednakże, w ramach przeprowadzonej oceny i nowelizacji ram w październiku 2022 r. zdecydowano o przedłużeniu obowiązywania wszystkich środków do 31 grudnia 2023 r.
Zmiany funkcjonowania TCF
Ramy funkcjonowania TCF zostały zmienione dwukrotnie w 2022 r. Pierwsza zmiana z lipca polegała na poszerzeniu TCF o środki: przyspieszające wprowadzanie energii odnawialnej oraz dekarbonizację przemysłu polegające na m.in.: stosowanie uproszczonych metod przetargowych dla inwestycji OZE czy wprowadzeniu specjalnych premii uzupełniających dla sektora MŚP. Nastąpiło także zwiększenie maksymalnych kwot pomocy dla poszczególnych sektorów[5]. Zmiana z października przede wszystkim przedłużyła funkcjonowanie TCF do końca 2023 r., a także wprowadziła nową pomoc na dodatkowe zmniejszenie zużycia energii elektrycznej (m.in. w formie rekompensat finansowych, dotacji bezpośrednich, pożyczek i gwarancji), uelastyczniła zasady udzielania wsparcia w związku z rosnącymi cenami energii oraz doprecyzowała kryteria oceny środków wspierających dokapitalizowanie. Po raz kolejny KE zaproponowała zwiększenie wartości wsparcia, tym razem do 2 mln EUR dla większości przedsiębiorstw[6]. Jednak w przypadku pomocy dla przedsiębiorstw szczególnie dotkniętych wzrostami cen gazu ziemnego i energii elektrycznej[7] maksymalna kwota pomocy została zwiększona do 4 mln EUR[8].
TCF w Polsce
W 2022 r. Polski rząd kilkukrotnie skorzystał z możliwości zastosowania wsparcia zapewnionego w ramach TCF. W ramach wprowadzanych programów polscy przedsiębiorcy mogli skorzystać m.in. z programu gwarancji kredytów oraz faktoringu, czy dopłat lub rekompensat. Kolejnym, istotnym elementem wprowadzania wsparcia zgodnego z TCF w Polsce jest ustawa z dnia 29 września o zasadach realizacji programów wsparcia przedsiębiorców w związku z sytuacją na rynku energii w latach 2022–2024, która daje możliwość uruchomienia w oparciu o uchwałę Rady Ministrów programu wsparcia rekompensującego przedsiębiorstwom energochłonnym wzrost cen energii elektrycznej i gazu ziemnego. Projekt mechanizmu został notyfikowany przez Komisję Europejską 20 grudnia 2022 r., a 3 stycznia br. Rada Ministrów przyjęła uchwałę o jego realizacji i naborze wniosków przez wyznaczonego operatora (NFOŚiGW). W puli programu jest 5 mld PLN. Wypłata środków nastąpi najprawdopodobniej w lutym tego roku. Ministerstwo Rozwoju i Technologii przewiduje, że ze wsparcia skorzysta ok. 1000 firm, w tym przede wszystkim średnie i duże.
Podsumowanie
Podsumowując TCF, w warunkach zmieniającej się sytuacji gospodarczej, stanowi istotne uzupełnienie istniejącego zestawu narzędzi pomocy publicznej w Państwach Członkowskich, takich jak środki zapewniające przedsiębiorstwom rekompensatę za szkody poniesione bezpośrednio z powodu wyjątkowych okoliczności oraz środki określone w komunikatach Komisji w sprawie rozwoju sytuacji na rynku energii.
[1] Komunikat też zwany jest w skrócie TCF (ang. The Temporary Crisis Framework).
[2] Przedsiębiorstwo na gruncie TCF rozumiane jest jako grupa podmiotów powiązanych.
[3] Sektor rolnictwa, rybołówstwa i akwakultury do 35 tys. EUR.
[4] Dla obu rodzajów wsparcia wprowadzono limity w zakresie maksymalnej kwoty pożyczki oparte o potrzeby operacyjne przedsiębiorstwa.
[5] Max 62 tys. EUR w rolnictwie, 75 tys. EUR w sektorach rybołówstwa i akwakultury oraz 500 tys. EUR we wszystkich pozostałych sektorach.
[6] W ramach sekcje 2.1. TCF, Sektor rolnictwa do 250 tys. EUR, rybołówstwa i akwakultury do 300 tys. EUR.
[7] Sekcja 2.4. TCF
[8] W tym dla przedsiębiorstw odnotowujących redukcję działalności gospodarczej do 100 mln EUR, dla przedsiębiorstw energochłonnych do 50 mln EURO, a dla przedsiębiorców energochłonnych z sektorów szczególnie dotkniętych z Załącznika 1 do TCF do 150 mln EUR.
Magdalena Józefecka
Instytut Ekonomii i Finansów Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, email: magdalena.jozefecka@gmail.com
Piotr Mikusek
Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, email: piotr.mikusek@uw.edu.pl
