Złoża węgla (kamiennego, brunatnego) i innych ważnych kopalin są objęte własnością górniczą, czyli szczególnym prawem, które przysługuje Skarbowi Państwa (o czym szerzej pisaliśmy w poprzednim wpisie). Prowadzenie działalności wydobywczej przez podmioty niepubliczne jest możliwe po spełnieniu szeregu wymogów prawnych. Przede wszystkim należy zawrzeć ze Skarbem Państwa umowę o ustanowieniu użytkowania górniczego oraz uzyskać odpowiednią koncesję. Konieczne jest również zadośćuczynienie normom z zakresu ochrony środowiska.
Umowa użytkowania górniczego
Uprawnienie Skarbu Państwa do rozporządzania prawem własności górniczej ogranicza się do ustanowenia na rzecz innego podmiotu prawa do korzystania z przestrzeni podziemnej w celu wykonywania działalności górniczej. Umowa o ustanowienie użytkowania górniczego zawierana jest w formie pisemnej pod rygorem nieważności i ma charakter odpłatny. Określenie wysokości wynagrodzenia oraz sposobu jego zapłaty to obligatoryjne elementy treści porozumienia. Korzyści uzyskane przez Skarb Państwa z tytułu ustanowienia użytkowania górniczego stanowią dochód budżetu państwa.
Wyłonienie użytkownika górniczego z grona podmiotów zainteresowanych wydobyciem kopalin z określonego złoża następuje najczęściej w formie przetargu. Ustawa przyznaje uprzywilejowaną pozycję przedsiębiorcom, którzy prowadzili roboty geologiczne i w ich wyniku rozpoznali złoże oraz odpowiednio je udokumentowali. Takim podmiotom przysługuje prawo pierwszeństwa w zawarciu umowy o ustanowieniu użytkowania górniczego.
Uprawnienia użytkownika górniczego
Użytkownik górniczy uzyskuje prawo do korzystania z przestrzeni objętej użytkowaniem w granicach określonych przez ustawy oraz samą umowę. Na podstawie takiego porozumienia przedsiębiorca może zatem prowadzić działalność wydobywczą i eksploatować określone złoże kopaliny. Jest on również uprawniony do stawiania w przestrzeni podziemnej obiektów, urządzeń lub instalacji, które są konieczne do wykonywania robót górniczych. Takie konstrukcje budowlane pozostają własnością przedsiębiorcy przez czas trwania umowy. Natomiast przed wygaśnięciem kontraktu wszelkie urządzenia, obiekty czy instalacje powinny zostać przez niego usunięte lub odpowiednio zabezpieczone (za wyjątkiem przypadków, gdy strony inaczej uregulowały tę kwestię w umowie).
W sprawach nieuregulowanych do umowy o ustanowienie użytkowania górniczego stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące dzierżawy. Między innymi z tego względu w doktrynie prawa istnieje wątpliwość i dyskusja dotycząca charakteru uprawnień przedsiębiorcy – czy uzyskuje on uprawnienie o charakterze rzeczowym (bezwzględnym) do korzystania z przestrzeni podziemnej czy też relacja pomiędzy nim a Skarbem Państwa jest wyłącznie obligacyjna.
Użytkowanie górnicze a koncesja
Jak wspomniano na wstępie działalność polegająca na wydobywaniu kopaliny ze złoża może być wykonywana po uzyskaniu koncesji. Umowa o ustanowieniu użytkowania górniczego staje się skuteczna dopiero z dniem otrzymania przez przedsiębiorcę odpowiedniego aktu administracyjnego. Jeżeli w ciągu roku od zawarcia umowy użytkownikowi górniczemu nie uda się uzyskać koncesji – porozumienie wygasa i nie może on prowadzić wydobycia. Posiadanie odpowiedniej koncesji wpływa również na to jak długo przedsiębiorca będzie mógł korzystać z przestrzeni podziemnej. Jeżeli koncesja wygaśnie, zostanie cofnięta lub dojdzie do jej utraty – z mocy prawa wygasa również użytkowanie górnicze.
Koncesja
Działalność w zakresie poszukiwania lub rozpoznawania złóż określonych kopalin, wydobywania kopalin ze złóż czy też podziemnego bezzbiornikowego magazynowania substancji może być wykonywana po uzyskaniu koncesji. Koncesja jest udzielana na czas oznaczony, co do zasady nie krótszy niż 3 lata i nie dłuższy niż 50 lat.
Uzyskanie koncesji następuje na wniosek przedsiębiorcy, po spełnieniu przez niego licznych wymagań, w tym wymagań z zakresu ochrony środowiska, o których opowiemy w kolejnym wpisie. Podmiot zainteresowany prowadzeniem działalności wydobywczej zobowiązany jest to wskazania nieruchomości, na których planuje rozpocząć eksploatację złóż oraz swoich praw do takich gruntów. Powinien również określić czas na jaki koncesja ma być udzielona, a także opisać środki, którymi dysponuje w celu zapewnienia prawidłowego wykonywania zamierzonej działalności.
We wniosku o koncesję na wydobycie kopalin należy także wskazać złoże, które ma być przedmiotem wydobycia, sposób wydobywania kopaliny oraz planowany stopień wykorzystania zasobów danego złoża (w tym również substancji, które mogą w nim występować obok „pierwotnej” kopaliny, np. metanu jako kopaliny towarzyszącej).
Ważnym elementem ubiegania się o koncesję jest wcześniejsze zaprojektowanie obszaru i terenu górniczego, czyli przestrzeni, która może być dotknięta negatywnymi skutkami prowadzenia robót w ramach zakładu górniczego. Właściciele nieruchomości położonych na takim terenie nie mogą sprzeciwiać się zagrożeniom, które może wywoływać działalność górnicza. Przysługuje im jednak uprawnienie do żądania naprawienia szkody spowodowanej ruchem zakładu górniczego.
Wymogi, wymogi, wymogi
W dzisiejszym wpisie przedstawiliśmy zaledwie garść wymagań, które musi spełnić przedsiębiorca zamierzający podjąć działalność wydobywczą. Roboty górnicze, same w sobie obarczone pewnym ryzykiem, oddziałują w istotny sposób na przestrzeń wokół zakładu wydobywczego. Mogą przyczynić się do powstania szkód górniczych w dobrach należących do mieszkańców danego terenu oraz wpływać na zmiany w środowisku naturalnym. Z tego względu uzyskanie koncesji na podjęcie i prowadzenie wydobycia obwarowane jest licznymi obostrzeniami, zmierzającymi do eliminacji lub ograniczenia ryzyka. Organy koncesyjne podejmują decyzję po przeprowadzeniu uzgodnień i zasięgnięciu opinii innych jednostek oraz po dokładnej analizie szeregu dokumentów. Uzasadnione wydaje się stwierdzenie, że wykonywanie działalności górniczej jest jedną z najściślej regulowanych aktywności gospodarczych w naszym kraju.
Autor: Małgorzata Radkowska-Gizelska – doktorant w Katedrze Prawa Cywilnego, Handlowego i Ubezpieczeniowego WPiA UAM w Poznaniu, prawnik w praktyce IP i Nowych Technologii w kancelarii Kolegial. Autor publikacji z zakresu prawa rzeczowego, medycznego i prawa nowych technologii.
