Na skutek wydarzeń, jakie wystąpiły w ciągu ostatnich tygodni, nastąpił kryzys geopolityczny. Coraz częściej słyszymy o obawach związanych z dostawą surowców i paliw, czy też z dostępnością energii elektrycznej u poszczególnych odbiorców. Jednak takim scenariuszom można zapobiec, obierając właściwy kierunek polityki energetycznej i odpowiednią strategię działań na najbliższy czas.
Stowarzyszenie “Z energią o prawie”, jako organizacja skupiająca się wokół sektora energetycznego, postanowiło opracować swoje postulaty, proponujące działania wpływające na bezpieczeństwo energetyczne naszego państwa, które prezentujemy poniżej.
#1 Wydłużenie okresu przejściowego dla prosumentów
- Wydłużenie okresu przejściowego do końca 2023 roku celem ochrony konsumentów przed niekorzystnym systemem rozliczeniowym, który w momencie kryzysu imigracyjnego może negatywnie wpłynąć na kondycję portfeli Polaków.
- Utrata prężnej do tej pory branży PV spowoduje zapaść finansową wielu firm instalatorskich, co naruszy bezpieczeństwo ekonomiczne Polaków.
Zwolnienie tempa rozwoju instalacji OZE w Polsce w obliczu kryzysu energetycznego mocno odbije się na cenach energii na rynku, zaś rozwój instalacji PV gwarantuje lokalne wytwarzanie niskoemisyjnej energii zmniejszając przy tym zapotrzebowanie na importowane surowce.
Okres przejściowy, czyli dłuższe warunki rozliczenia w systemie net-meteringu (rozliczanie oparte o ilość energii), zapobiegną gwałtownej zmianie podejścia inwestorów do fotowoltaiki, pozwolą lepiej zaznajomić się z net-billingiem (rozliczenie oparte o wartość energii), co pozytywnie wpłynie na obecną sytuację ekonomiczną przemysłu w Polsce.
#2 Stabilizacja cen w systemie EU ETS
- utworzenie korytarzy cenowych
- ograniczenie udziału instytucji finansowych
Stworzenie korytarza cenowego wyznaczającego limit górny i dolny cen uprawnień do emisji CO2 albo ograniczenie okresu ważności zakupionych uprawnień może doprowadzić do stabilizacji cen na rynku EU ETS. Takie rozwiązania pozwalają dokładnie przewidzieć przyszłe ceny EUA i tym samym zaplanować inwestycje.
EU ETS jest kluczowym mechanizmem w procesie dekarbonizacji gospodarek państw członkowskich UE. Przed rosyjską agresją na Ukrainie, cena europejskich uprawnień kształtowała się na poziomie ponad 80 euro. Budzi to obawę, że przy tak wysokim poziomie cen, EU ETS oddziałuje destrukcyjnie na gospodarkę unijną. Ograniczenie udziału instytucji finansowych w EU ETS jest zasadniczo dobrym rozwiązaniem, powinno dotyczyć ich udziału w aukcjach. Dla przykładu mogłyby uczestniczyć w nich tylko jako pośrednicy.
#3 Racjonalne podejście do wygaszania jednostek węglowych
- odejście od stabilnych źródeł wytwórczych zasilanych paliwem krajowego pochodzenia w warunkach niespokojnej geopolityki może skutkować negatywnymi efektami ekonomicznymi
- utrzymanie parku wytwórczego w gotowości do pracy powoduje wysokie koszty systemowe energetyki, dodatkowo prowokując do inwestycji w nisko kosztowe technologie (PV wielkoskalowe oraz energia z wiatru)
- brak zachowania źródeł węglowych w systemie przy jednoczesnym braku alternatyw wytwórczych może okazać się katastrofalne dla bezpieczeństwa energetycznego Polski
Dotychczasowa Polityka Energetyczna Polski do 2040 roku zakładała odchodzenie od paliw kopalnych z 3 kluczowych względów – klimatycznych, starzenia się jednostek wytwórczych oraz względów ekonomicznych. O ile cele klimatyczne nie powinny zostać zahamowane, to w obliczu wojny i możliwych problemów z dostawami surowców strategicznych, utrzymanie w pracy jednostek węglowych staje się w krótkoterminowej przyszłości priorytetem.
#4 Liberalizacja zasady 10H
- jak najszybsza nowelizacja ustawy odległościowej, w celu rozpoczęcia nowych inwestycji w lądowe farmy wiatrowe
- wprowadzenie szczególnych przepisów związanych z lokalizacją farm wiatrowych na terenach przemysłowych oraz w ich okolicach
Polska dysponuje bardzo wysokim potencjałem terenów pod inwestycje w lądowe farmy wiatrowe. W związku z wprowadzeniem ustawy odległościowej w 2016 roku ponad 90 procent potencjalnych lokalizacji dla nowych farm zostało wyłączonych. Poprzez wprowadzenie nieprzychylnej legislacji ustawodawca zablokował rozwój jednego z najczystszych źródeł energii. W celu przyspieszenia dekarbonizacji oraz zwiększenia zielonych mocy wytwórczych należy jak najszybciej znowelizować ustawę odległościową. Zmiana powinna zakładać większą swobodę lokalizacyjną dla inwestora oraz powinna zakładać bardziej szczegółowe konsultacje z gminami, przede wszystkim w zakresie odległości inwestycji od zabudowy mieszkalnej i terenów chronionych. Nowe zmiany prawne powinny również uwzględnić strefy związane z przemysłem, gdyż to one są odpowiedzialne za wysoką emisyjność. Uprzywilejowanie terenów przemysłowych oraz około przemysłowych zapewni większą samowystarczalność dla przedsiębiorstw energochłonnych i stref ekonomicznych.
#5 Niewprowadzanie regulacji hamujących rozwój dużych instalacji PV
- wprowadzenie wymogu budowy farm fotowoltaicznych na obszarze objętym MPZP może powstrzymać rozwój energetyki słonecznej
- dążenia do wyhamowania rozwoju OZE nie jest wskazane (tak jak w przypadku ograniczeń 10H w energetyce wiatrowej) dla jak najszybszej dywersyfikacji źródeł energii.
Ograniczanie budowy instalacji PV oraz uzależnianie inwestycji od istniejącego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla instalacji pow. 1 MWp grozi zwolnieniem tworzenia nowych jednostek wytwórczych, na co w obecnej sytuacji nie można się zgodzić. Obecna kontrola planowania przestrzennego jest realizowana za pomocą warunków zabudowy i umożliwia przygotowanie procesu inwestycyjnego w sposób sprawny i kompletny z uwzględnieniem kontroli właściwych organów architektoniczno-budowlanych.
#6 Dywersyfikacja pochodzenia surowców energetycznych
Embargo na import surowców energetycznych z Federacji Rosyjskiej do Unii Europejskiej będzie dotkliwym ciosem gospodarczym – Federacja Rosyjska posiada słabo zdywersyfikowaną strukturę eksportu surowców energetycznych. Jednakże import zwłaszcza gazu ziemnego i ropy naftowej do UE w dużej mierze jest uzależniony od Federacji Rosyjskiej, stąd trudno będzie o jednomyślność wśród państw członkowskich i gotowość do natychmiastowego wstrzymania importu. Dlatego proces ten trzeba rozłożyć w czasie. Od 1 stycznia 2023 Unia Europejska powinna całkowicie zakazać importu surowców energetycznych z Federacji Rosyjskiej jako element sankcji gospodarczych. Niemalże 9-cio miesięczny okres przejściowy ma umożliwić zawarcie umów z innymi dostawcami, zapewniając bezpieczeństwo dostaw surowców energetycznych do krajów członkowskich.
#7 Utrzymanie w gotowości większej ilości jednostek wytwórczych
- brak możliwości dostaw dowolnego z paliw może skutkować, wypadnięciem jej generacji z systemu, przez co w gotowości powinna pozostać większa liczba jednostek wytwórczych w celu zabezpieczenia dostaw energii
- większa ilość źródeł gotowych do produkcji pozwala zabezpieczyć generację również na wypadek potrzeby eksportu energii do krajów ościennych, co może prowadzić do obniżenia kosztów energii na rynkach zagranicznych
Postulat zabezpiecza nas na dwa przypadki – niedoborów mocy w krajowym SEE oraz zwiększa bezpieczeństwo energetyczne krajów ościennych w przypadku zachowania ciągłości paliw energetycznych. Obserwujemy dynamiczną sytuację na paliw, która może spowodować konieczność korzystania ze źródeł sterowalnych, a których w Polsce nie brakuje i mogą działać o ile wyda się im takie zlecenia.
#8 Rozwinięcie infrastruktury dla gazu LNG
Wzrost popytu na gaz ziemny w połączeniu z brakiem wiarygodności dostaw gazu ziemnego ze strony rosyjskiej powoduje konieczność podjęcia działań mających na celu jak najszybszy wzrost przepustowości infrastruktury do przyjmowania LNG. Dotyczy to zarówno przyspieszenia rozbudowy terminala LNG w Świnoujściu, jak również budowy pływającego terminala FSRU oraz rozbudowy systemu przesyłowego gazu ziemnego w PL, mając na uwagę konieczność dostaw gazu na Ukrainę w świetle konfliktu zbrojnego z Rosją. Istotne inwestycje w LNG powinny także poczynić Niemcy, który w dużej mierze są uzależnione od dostaw gazu z gazociągu Nord Stream, a wobec którego istnieją plany związane z jego zamknięciem.
#9 Przyspieszenie inwestycji w elektroenergetyczną infrastrukturę przesyłową
- połączenia transgraniczne pozwalają albo importować, albo eksportować dodatkowe ilości energii, co umożliwia zabezpieczenie większych mocy na wymianę energii z państwami graniczącymi
- rozwój sieci dystrybucyjnych zabezpiecza lokalne źródła wytwórcze przed wyłączeniami mikroinstalacji pozwalając w pełni wykorzystać ich potencjał wytwórczy
Sieci dystrybucyjne przez lata nie znajdowały się w centrum uwagi, głównie z powodu jednokierunkowego przepływu energii na lini wytwórca-odbiorca. Dzisiaj ten układ jest zaburzony, a przestarzałe sieci dystrybucyjne czasami ograniczają produkcję ze źródeł fotowoltaicznych. Sieci przesyłowe z kolei umożliwiają w większym stopniu na udział w europejskim rynku energii, co przekłada się na obniżenie kosztów energii, czy w Polsce, czy w Europie przy okazji generując zysk dla krajowych jednostek wytwórczych.
#10 Wprowadzenie programów na rzecz efektywności energetycznej
- efektywność energetyczna oprócz zmniejszenia zużycia energii skutkuje spadkiem spalania paliw kopalnych, które w części pochodzą z importu, co przekłada się na zwiększanie niezależności i bezpieczeństwa energetycznego
- nakłady inwestycyjne w termomodernizację, czy systemy odzysku ciepła (np. rekuperacja) mają względnie niski czas zwrotu w porównaniu do inwestycji w bardziej efektywne źródło energii
Inwestowanie w efektywność energetyczną jest możliwa dla praktycznie każdego rodzaju obiektów – przemysłowych i mieszkalnych. Zmniejszanie zużycia energii przekłada się też na mniejszą wrażliwość na rosnące ceny nośników energii oraz większy komfort mieszkaniowy czy użytkowy.
Termomodernizacja, montaż systemów odzysku ciepła, wymiana oświetlenia na energooszczędne, badania termowizyjne, jako działania realizujące zwiększanie efektywności energetycznej powinny być szeroko wspieranie, a ich rola poprzez edukację powinna być szeroko rozpowszechniana.
#11 Wsparcie dla rozwoju magazynów energii
- wprowadzenie programu wsparcia dla przydomowych magazynów energii
- budowa magazynów zapewniających stabilizację sieci elektroenergetycznej w pobliżu dużych instalacji oze
- rozwój wielkoskalowych magazynów energii przy instalacjach wytwórczych
Jednym z największych problemów odnawialnych źródeł energii jest ich niestabilność oraz niesterowalność. Wprowadzenie wsparcia dla rozwoju magazynów energii przy instalacjach przydomowych, wpłynie na ustabilizowanie funkcjonowania sieci elektroenergetycznej oraz zapewni płynność funkcjonowania instalacji prosumenckich. Wysokie koszty inwestycyjne w przydomowy magazyn energii zniechęca potencjalnych inwestorów. Wprowadzenie programu wsparcia na wzór programu „Mój Prąd” zachęci gospodarstwa domowe do budowania przydomowych magazynów oraz odciąży sieci elektroenergetyczne. Rozwój magazynów energii w pobliżu instalacji OZE, pozwoli na gromadzenie nadwyżek energii produkowanej w szczytach, która będzie wyprowadzana do sieci w momencie zwiększonego zapotrzebowania. Ponadto grawitacyjne magazyny budowana w sąsiedztwie instalacje OZE zapewnią stabilne funkcjonowanie sieci oraz wyeliminują wahania częstotliwości napięcia w sieci.
#12 Przyspieszenie prac nad systemem cable pooling
- przyspieszenie prac na poziomie legislacyjnym nad wprowadzeniem regulacji sprzyjających rozwojowi cable poolingu
Cable pooling to rozwiązanie umożliwiające współdzielenie infrastruktury energetycznej farm wiatrowych wraz z farmami słonecznymi. System ten pozwala na synergię farm wiatrowych i słonecznych, co przekłada się na mniejsze obciążenie sieci energetycznej. Farmy wiatrowe i fotowoltaiczne swoje szczyty produkcji mają w przeciwstawnych okresach czasu. Najwyższa efektywność produkcji energii z wiatru jest w porze jesienno-zimowej oraz w godzinach nocnych, zaś energia ze słońca cechuje się największą efektywnością w porze wiosenno-letniej oraz w dzień. Wprowadzenie cable poolingu umożliwi lokalizowanie inwestycji wiatrowych i słonecznych w okolicach jednego punktu przyłączeniowego. W celu jak najszybszego rozwoju OZE należy przyspieszyć prace legislacyjne nad rozwojem cable poolingu, tak by system ten był unormowany prawnie, a inwestorzy mogli korzystać z odpowiednich regulacji prawnych.
#13 Wprowadzenie handlu peer-to-peer
- handel peer to peer uwolni potencjał energetyki obywatelskiej
- handel peer to peer stworzy nowe modele biznesowe w branży energetycznej
Polski ustawodawca, aby w pełni wykorzystać potencjał ruchu prosumenckiego, powinien wdrożyć handel peer to peer energią odnawialną, który zawarto w dyrektywie RED II. Zgodnie z jej treścią handel peer to peer to sprzedaż energii odnawialnej pomiędzy uczestnikami rynku na podstawie umowy zawierającej z góry określone warunki dotyczące zautomatyzowanego wykonania transakcji i płatności za nią bezpośrednio między uczestnikami rynku albo pośrednio poprzez certyfikowanego uczestnika rynku będącego stroną trzecią. Prawo do prowadzenia handlu peer to peer powinno pozostawać bez uszczerbku dla praw i obowiązków stron działających między innymi jako odbiorcy końcowi, producenci, dostawcy.
Istotną motywacją do zaangażowania się w model handlu peer to peer jest fakt, że podmioty sprzedawałyby nadwyżki energii elektrycznej po wyższej taryfie, którą mogliby odsprzedać do sieci, podczas gdy konsumenci mogliby kupować po niższej taryfie lokalną energię odnawialną.
#14 Liberalizacja przepisów prawa atomowego
- zwrot w kierunku SMR, przygotowanie polskiej legislacji pod nowy typ reaktorów
- wymóg dostosowania przepisów (prawa atomowego, specustawy jądrowej) do małoskalowych jednostek wytwórczych w kwestii udzielania zezwoleń, wydawania decyzji, w tym decyzji zasadniczej, i opiniowania organów w trakcie procesu inwestycyjnego dla obiektu jądrowego
- zwrócenie uwagi inwestorów oraz zachęcenie ich do inwestycji
Mając na uwadze ostatnie poczynania przedsiębiorstw energochłonnych w celu zapewnienia bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej w formie małych modułowych reaktorów (SMR) należy zauważyć, że istnieje potrzeba dostosowania regulacji do możliwości inwestycyjnych w małe jądrowe moce wytwórcze. Obecna regulacja jest w głównej mierze nakierowana na proces inwestycyjny i koncesjonowanie dużych bloków jądrowych.
Same ustawy nie zabraniają budowy bloków jądrowych o małej mocy, jednakże mogą skutecznie takie inwestycje zamrozić lub znacząco spowolnić. Wobec tego powinno się zliberalizować przepisy dotyczące m.in. wydawania decyzji zasadniczej, pozwoleń na budowę jednostek wytwórczych o małej mocy i w nowych technologiach.
#15 Przyspieszenie prac nad regulacjami związanymi z linią bezpośrednią
- przysłużenie się rozwojowi energetyki rozproszonej oraz stanowienie zachęty do inwestowania w małe jednostki wytwórcze oparte na lokalnych jednostkach OZE
Obecna regulacja nie wspiera rozwoju energetyki lokalnej oraz opartej na małych jednostkach wytwórczych opartych na połączeniu za pomocą linii bezpośredniej między małym wytwórcą a odbiorcą. Ogranicza to w znaczący sposób możliwości np. przedsiębiorstw energochłonnych do zapewnienia sobie stałego i taniego źródła energii opartego na OZE.
Przepisy nowelizujące instytucję linii bezpośredniej znajdują się już na etapie opiniowania, stąd postulat o przyspieszenie prac. Pozwoli to na możliwość realizacji koncepcji energetyki rozproszonej funkcjonującej poza KSE.
#16 Synchronizacja ukraińskiego KSE z systemem unijnym
Ukraiński system elektroenergetyczny, w warunkach konfliktu zbrojnego z Rosją, wymaga pilnej synchronizacji z siecią europejską w celu utrzymania bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej. Możliwe uderzenia wojsk rosyjskich w energetyczną infrastrukturę krytyczną mogą doprowadzić do blackoutu w przypadku braku wsparcia ze strony systemu europejskiego. Problemem jest nie tylko konieczność przeprowadzenia doraźnych inwestycji infrasktrukturalnych, ale także niedobór połączeń transgranicznych z Polską – nieużywana linia 750 kV oraz jedno połączenie 220 kV (które wymagają doraźnej modernizacji). Priorytetem byłoby uruchomienie przesyłu po linii 750 kV, a zainteresowanie tym działaniem deklaruje już ZE PAK. Ukraina posiada czynne połączenia transgraniczne z Rumunią, Słowacją i Węgrami, dlatego najłatwiejszy proces synchronizacji ukraińskiego systemu elektroenergetycznego będzie możliwy od strony rumuńskiej, dzięki większej liczbie aktywnych połączeń transgranicznych.
Szacuje się, że cała procedura zajmie co najmniej kilka miesięcy.
.
