Regulacje dotyczące obywatelskiej społeczności energetycznej zostały implementowane do porządku prawnego ustawą z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw (projekt UC74) w związku z obowiązkiem transpozycji przez Polskę dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/944 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej oraz zmieniająca dyrektywę 2012/27/UE, oraz Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych („RED II”). Przywołane akty unijne regulują społeczności energetyczne działające w zakresie energii odnawialnej, a także ramy prawne dla funkcjonowania prosumentów energii odnawialnej, w tym prosumenta zbiorowego oraz wirtualnego.
Czym jest energetyka obywatelska?
Energetyka obywatelska zwana często „energetyką rozproszoną” definiowana jest w literaturze jako system, w którym osoby prywatne, organizacje, instytucje, jednostki samorządu terytorialnego, przedsiębiorstwa spoza sektora energetycznego biorą czynny udział w wytwarzaniu, przesyle, i zarządzaniu energią, co potwierdza definicja ustawowa obywatelskiej społeczności energetycznej – podmiot posiadający zdolność prawną i przybierający określoną formę organizacyjną zajmujący się różnymi typami działalności. Obywatelska społeczność energetyczna może wykonywać działalność w formie spółdzielni, wspólnoty mieszkaniowej, stowarzyszenia, spółki osobowej, z wyłączeniem spółki partnerskiej oraz spółdzielni rolników. Nie można pominąć bardziej rozwiniętych form funkcjonowania społeczności energetycznych takich jak klastry energii czy spółdzielnie energetyczne, które powoli się rozwijają ze względu na brak dostatecznego wsparcia finansowego. Społeczności mogą zajmować się różnymi typami działalności, w odniesieniu do energii elektrycznej może być prowadzona działalność w zakresie wytwarzania, dystrybucji, sprzedaży, obrotu, agregacji oraz magazynowania.
Co stanowi fundament energetyki rozproszonej?
Fundamentem energetyki rozproszonej jest bezpośrednie zaangażowanie i dobrowolność zrzeszenia podmiotów. Funkcjonowanie społeczności energetycznej opiera się na otwartym uczestnictwie, w którym uprawnienia decyzyjne i kontrolne przysługują członkom, udziałowcom lub wspólnikom będącym wyłącznie osobami fizycznymi, jednostkami samorządu terytorialnego, mikroprzedsiębiorcami lub małymi przedsiębiorcami, dla których działalność gospodarcza w sektorze energetycznym nie stanowi przedmiotu podstawowej działalności gospodarczej. Statut lub umowa obywatelskiej społeczności energetycznej powinna określać sposób prowadzenia rozliczeń oraz podział energii elektrycznej, która jest wytwarzana przez jednostki wytwórcze będące własnością tej społeczności. Podział energii elektrycznej odbywa się przy zachowaniu praw i obowiązków przysługujących członkom, udziałowcom lub wspólnikom obywatelskiej społeczności energetycznej jako odbiorcom końcowym.
Jakie korzyści niesie za sobą model obywatelskiej społeczności energetycznej?
Model obywatelskiej społeczności energetycznej niesie ze sobą szereg korzyści. Przeważa nad scentralizowanym systemem elektroenergetycznym tym, że ma wyższość na polu gospodarczym, technicznym, ekonomicznym oraz środowiskowym. Społeczności energetyczne dają możliwość elastycznego reagowania na zmiany cen energii elektrycznej, które obecnie są wywołane kryzysem energetycznym. Wytwarzanie rozproszone daje możliwość zabezpieczenia się przed wahaniami cen, a jednocześnie pozwala na świadczenie usług niezbędnych do stabilizacji pracy sieci elektroenergetycznej, w przypadku nagłej niedostateczności mocy lub nadmiernego zapotrzebowania na energię. Społeczności energetyczne mogą stać się idealnym substratem dla inwestycji w zakresie rozwoju zdolności przesyłowych i dystrybucyjnych, które wymagają ogromnych nakładów finansowych, jednocześnie pozwalając na zmniejszenie kosztów opłaty dystrybucyjnej lub przesyłowej. Obywatelska społeczność energetyczna ma w swoim zamyśle stanowić podstawę decentralizacji systemu energetycznego w państwach członkowskich UE, co jest związane z założeniami unijnej polityki klimatycznej. Warto również podkreślić, że model zdecentralizowanej energetyki przyczynia się do wzrostu bezpieczeństwa energetycznego w państwach, czego nie są w stanie zapewnić duże konwencjonalne jednostki wytwórcze. Dzięki takiemu modelowi infrastruktura energetyczna będzie trudniejsza do opanowania przez wroga, a tym samym społeczność energetyczna będzie mogła nadal zachować ciągłość produkcji, obrotu i dostarczania energii do odbiorców.
Jakie formy finansowania są przewidziane dla lokalnych społeczności energetycznych?
Podstawą rozwoju lokalnych mocy wytwórczych i potencjału obywatelskich społeczności energetycznych jest odpowiednie wsparcie finansowe, które powinno być przewidziane dla każdej z form działalności społeczności energetycznej. Bez wystarczających nakładów finansowych, w tym wsparcia środków publicznych nie uda się przemodelować rynku energii. Obecnie Ministerstwo Rozwoju i Technologii prowadzi nabór wniosków ramach I części wsparcia dla społeczności energetycznych na działania przedinwestycyjne oraz inwestycyjne. Zgodnie z ogłoszonym w dniu 19 września 2023 r. naborem, wsparcie ma pomóc w rozwoju OZE w Polsce i promować lokalne inicjatywy takie jak klastry energii, spółdzielnie energetyczne czy prosumenci zbiorowi/wirtualni, które mają potencjał do odegrania znaczącej roli w polskiej transformacji energetycznej. W ramach pierwszej części przewidziano wsparcie 139 podmiotów. Na ten cel przeznaczono 187 mln zł, a budżet całego programu to ok. 435 mln zł. Powstała inicjatywa jest dobrym krokiem pozwalającym na przyspieszenie inwestycji w obywatelskie społeczności energetyczne, jednakże programów wsparcia powinno być znacznie więcej, aby wykorzystać istniejący potencjał społeczności.
dr Magdalena Porzeżyska
radczyni prawna, współkieruje praktyką środków unijnych i pomocy publicznej w Kancelarii Brysiewicz, Bokina i Wspólnicy
