Spółdzielnie energetyczne pozostają obecnie najbardziej dynamicznie rozwijającą się formą energetyki obywatelskiej w Polsce. Zapewniają lokalnym społecznościom większe bezpieczeństwo energetyczne, stabilność dostaw oraz uniezależnienie od rosnących cen energii.
Rozwój spółdzielni energetycznych w Polsce
W wykazie prowadzonym przez Dyrektora Generalnego KOWR znajduje się obecnie 226 spółdzielni energetycznych, z czego zdecydowaną większość inicjują gminy. Dominującą technologią pozostają instalacje fotowoltaiczne. Jedynie sześć spółdzielni wykorzystuje energię wiatrową, natomiast 18 listopada 2025 r. zarejestrowano pierwszą spółdzielnię energetyczną opartą na biogazowni. W wykazie prowadzonym przez Dyrektora Generalnego KOWR znajduje się obecnie 226 spółdzielni energetycznych, z czego zdecydowaną większość inicjują gminy. Dominującą technologią pozostają instalacje fotowoltaiczne. Jedynie sześć spółdzielni wykorzystuje energię wiatrową, natomiast 18 listopada 2025 r. zarejestrowano pierwszą spółdzielnię energetyczną opartą na biogazowni.
W porównaniu z 2024 r. w samym roku 2025 zarejestrowanych zostało ponad 160 nowych podmiotów. To najszybszy przyrost od początku funkcjonowania tej formy energetyki obywatelskiej.
Dynamiczny rozwój spółdzielni energetycznych był możliwy dzięki czasowej zmianie wymogów regulacyjnych dla nowo powstających podmiotów. Polegała ona na obniżeniu wymaganego poziomu pokrycia zapotrzebowania na energię elektryczną na potrzeby własne i swoich członków z własnych instalacji OZE z 70% do 40% dla spółdzielni rejestrowanych w KOWR do końca 2025 r. Rozwiązanie to otworzyło możliwość zaangażowania się w energetykę obywatelską dla wielu nowych gmin i podmiotów prywatnych. Jednocześnie warto wskazać, że ponowne obniżenie tego progu w przyszłości nie powinno być rozważane bez rzetelnej oceny funkcjonowania istniejących spółdzielni.
Zmiany prawne dla spółdzielni energetycznych
Dotychczas spółdzielnie energetyczne mogły działać wyłącznie na terenach gmin wiejskich oraz miejsko-wiejskich. Niedawna nowelizacja ustawy OZE rozszerzyła możliwość ich funkcjonowania również na gminy miejskie. Przepisy te pozostają jednak zawieszone do czasu oceny Komisji Europejskiej w zakresie ewentualnej niedozwolonej pomocy publicznej. Wynika to z faktu, że mechanizm net-meteringu dla spółdzielni energetycznych ma charakter selektywnego wsparcia.
Dwa wykazy i brak synergii
Niestety w nowelizacji zaprzepaszczono szansę na wypracowanie synergii między miastem a wsią. Nowelizacja wprowadza dwa wykazy dla spółdzielni energetycznych: wykaz dla spółdzielni z obszaru gmin wiejskich i gmin miejsko-wiejskich prowadzony przez Dyrektora Generalnego KOWR oraz wykaz dla spółdzielni energetycznych z obszaru gmin miejskich prowadzony przez Prezesa URE. Tym samym funkcjonowanie dwóch odrębnych wykazów uniemożliwia założenie spółdzielni łączącej podmioty z gminy miejskiej o dużym zapotrzebowaniu na energię z sąsiednią gminą wiejską lub miejsko-wiejską, oferującą korzystne warunki dla lokalizacji instalacji OZE. Ustawodawca nie rozstrzygnął bowiem, do którego wykazu taką spółdzielnię należałoby wpisać, co ponownie prowadzi do niepewności prawnej wśród członków i członkiń ruchu spółdzielczego.
Potrzebne zmiany legislacyjne
Najlepszym rozwiązaniem byłoby wprowadzenie jednego wykazu spółdzielni energetycznych, prowadzonego przez Prezesa URE, będącego właściwym organem regulacyjnym dla sektora energetycznego. To Prezes URE powinien nadzorować rejestrację spółdzielni energetycznych oraz pozostałych społeczności energetycznych w Polsce oraz zyskać dodatkowe środki finansowe i kadrowe w związku z nowymi obowiązkami. KOWR jest jedynie państwową osobą prawną będącą agencją wykonawczą i mógłby oczywiście zachować możliwość wspierania rozwoju spółdzielczości energetycznej, co powinno być expressis verbis zagwarantowane w ustawie o Krajowym Ośrodku Wsparcia Rolnictwa.
Nowe propozycje zmian
- ujednolicenie przepisów dotyczących udostępniania danych pomiarowych przez OSD na wniosek „spółdzielni”,
- uporządkowanie kolejności zawierania umów ze sprzedawcą energii oraz procesu rejestracji w wykazie KOWR,
- doprecyzowanie przepisów, których niejasność dotychczas utrudniała zakładanie i rozwój spółdzielni energetycznych.
Ostateczna ocena zmian będzie możliwa po publikacji finalnej wersji projektu, jednakże uproszczenia te są konieczne dla zmniejszenia obciążeń administracyjnych dla spółdzielni energetycznych.
Inflacja prawna
Przepisy dotyczące energetyki obywatelskiej zostały już wielokrotnie nowelizowane od 2016 roku, kiedy to polski ustawodawca wprowadził definicje klastra energii i spółdzielni energetycznych. Inflacja prawa – nieunikniona przy licznych nowelizacjach – generuje chaos i zwiększa ryzyko nadużyć. Sytuacja ta prowadzi do niepewności prawnej wśród społeczności energetycznych, a jednak to stabilne, przewidywalne ramy prawne są warunkiem trwałego rozwoju energetyki obywatelskiej. Legislator powinien rozważyć przeprowadzenie całościowej rewizji przepisów dotyczących energetyki obywatelskiej, rozwoju sieci oraz inwestycji w OZE. Proces ustawodawczy powinien prowadzić do objęcia energetyki obywatelskiej i społeczności energetycznych możliwie uniwersalnymi regulacjami ogólnymi, a nie do tworzenia kazuistycznych, fragmentarycznych rozwiązań. Rewizja przepisów powinna być skoordynowana z aktualizacją Polityki Energetycznej Polski do 2040 r., tak aby zapewnić spójność regulacji z celami strategicznymi państwa. Ryzyko luki regulacyjnej w okresie przejściowym wymaga odpowiedniego planowania oraz pełnej harmonizacji z prawem unijnym. Należy pamiętać, że dyrektywa RED II podkreśla konieczność ograniczenia obciążeń administracyjnych dla społeczności energetycznych. Zrzeszenia te nie dysponują zasobami ani know-how charakterystycznym dla dużych przedsiębiorstw energetycznych, dlatego procedury powinny być dla nich maksymalnie przejrzyste i przystępne.
Porozumienie na rzecz energetyki obywatelskiej w Polsce
- opracowania strategii / mapy rozwoju energetyki obywatelskiej i społeczności energetycznych,
- wypracowania trwałych i przewidywalnych ram prawnych dla spółdzielni energetycznych,
- analizy przyszłości modelu spółdzielczego net-meteringu oraz zapewnienia jego stabilności jako kluczowego elementu zaufania samorządów,
- budowania kompetencji lokalnych w zakresie przygotowania i prowadzenia projektów energetycznych,
- współpracy międzynarodowej i wymiany dobrych praktyk,
- działań informacyjnych i edukacyjnych wzmacniających zaangażowanie obywateli.
Autor: Bartłomiej Kupiec, prawnik „Stowarzyszenia z energią o prawie”
